Cổ tục mai táng người chết trên vách núi của người Ryukyu xưa đã để lại cho vùng bắc đảo Okinawa một kỳ quan hiếm thấy. Di sản văn hóa này thu hút đông đảo khách du lịch từ nhiều nơi trên thế giới hàng năm đến tham quan, du khảo.

Đó là những ngôi mộ giấu mình trong một vách núi nhìn ra cảng Unten trên bán đảo Motobu ở phía bắc đảo Okinawa (Nhật Bản). Bảng thuyết minh ở lối vào cho biết khu mộ cổ này có tên là Unishibaka (Đại Bắc mộ) hay còn gọi Ajihaka (Án ti mộ). Đây là nơi yên nghỉ của những vị Án ti, chức quan cai trị lãnh địa Hokuzan (Bắc Sơn) vào thời vương triều Sho (1407 1879) trị vì đảo quốc này.

Mộ treo Unishibaka với những ngôi mộ độc nhất vô nhị.

Vào thế kỷ 14, các bộ tộc riêng lẻ trên đảo Okinawa đã hợp nhất với nhau thành ba lãnh địa cát cứ: Hokuzan (Bắc Sơn) ở vùng phía bắc, Chuzan (Trung Sơn) ở trung bộ và Nanzan (Nam Sơn) là vùng lãnh thổ phía nam. Sử sách Nhật Bản gọi đây là thời kỳ Sanzan (Tam Sơn). Các vị lãnh chúa cai trị ba lãnh địa này đã tiến hành chiến tranh để giành quyền thống trị toàn bộ hòn đảo. Trong cuộc chiến này, lãnh chúa Chuzan chiếm ưu thế và nhận được sự ủng hộ của nhà Minh ở Trung Hoa. Đến đầu thế kỷ 15, vua nhà Minh là Minh Thành tổ (1402 – 1424) công nhận Chuzan là phiên thuộc của Minh triều. Quốc chủ Chuzan lúc đó là Shisho (Tư Thiệu) được Minh Thành tổ ban cho họ Sho (Thượng), gọi là Sho Shisho (Thượng Tư Thiệu), tiếp tục chiến tranh với Hokuzan và Nanzan. Đến năm 1416, Chuzan thôn tính Hokuzan.

Năm 1421, Sho Shisho truyền ngôi cho Sho Hashi (Thượng Ba Chí). Sho Hashi tiếp tục lãnh đạo Chuzan tấn công Nanzan và đến năm 1429 thì xâm chiếm hoàn toàn lãnh địa phương Nam này, thống nhất đảo quốc và lập ra vương triều Ryukyu (Lưu Cầu), mở ra một kỷ nguyên thịnh trị cho đảo quốc này. Vương triều Ryukyu tồn tại trong 450 năm, trải qua 25 triều vua và 2 đời nhiếp chính, đến tháng 3 năm 1879 thì bị sáp nhập vào Nhật Bản. Sau khi thống nhất quốc đảo, quốc vương Ryukyu đóng đô ở Shuri (Thủ Lý), phía nam đảo Okinawa. Vùng lãnh thổ Hokuzan ở phía bắc, thủ phủ là tòa thành Nakijin Gusuku (Kim Quy Nhân thành) được giao cho các quan Án ti là người địa phương cai quản.

Thành Nakijin|ZEKKEI Japan

Cách không xa Nakijin là cảng Unten (Vận Thiên cảng), đầu mối giao thương kinh tế của lãnh địa Hokuzan. Năm 1761, quan Án ti giám thủ Nakijin là Hokuzankanshu qua đời. Thay vì được mai táng ở Nakijin, Hokuzankanshu được đưa về chôn cất trên một vách núi tiếp giáp với cảng Unten. Khu mộ được đặt tên là Unishibaka, song dân gian vẫn quen gọi là Ajihaka, nghĩa là “mộ quan Án ti”. Từ đó về sau, các vị Án ti cai trị ở Nakijin Gusuku như Dainisoshioto, Kaisho, Katsujun, Katsushi, Juso, Juken… sau khi qua đời đều đưa về mai trên vách núi này. Vậy là, ngay bên bến cảng Unten sầm uất đã hình thành một khu mộ treo trên vách núi đá vôi dựng đứng, tồn tại ngót 250 năm nay.

Du khảo khu mộ treo trên núi.

Vật đổi sao dời, một cây cầu nối Unten với hòn đảo Yagachishima ở phía đông bến cảng được xây dựng khiến cho tàu lớn không thể vào ra bến cảng như xưa. Unten mất dần vai trò là cảng đầu mối, còn mộ địa Unishibaka thì trở nên hoang phế. Tuy nhiên, với những ai ưa thích du khảo thì Unishibaka là một địa chỉ nên viếng thăm trong hành trình khám phá vương quốc Ryukyu cổ xưa. Chúng tôi là những người như thế.

Đoàn du khảo của chúng tôi gồm 6 người, đều là những người nghiên cứu lịch sử đến từ Đại học Osaka và Đại học Tokyo (Nhật Bản), Viện Nghiên cứu Quốc gia về Văn hóa Hải dương Mokpo (Hàn Quốc) và Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế – Xã hội Đà Nẵng (Việt Nam). Sau khi viếng thăm Nakijin Gusuku, tòa thành thủ phủ của Hokuzan nay đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới và thưởng thức món Gusuku-soba, nghĩa là “mì ở cổ thành”, nấu với thịt heo ba chỉ, cực kỳ thơm ngon, chúng tôi lên xe trực chỉ cảng Unten. Khoảng 30 phút thì đến nơi. Một vách núi dựng đứng chặn ngay trước cảng. Thấp thoáng trên sườn núi là những ô vuông bằng gỗ, bằng đá vôi xếp vỉa và bằng đá chẻ xây kín. TS. Nishimura Masanari, một thành viên trong đoàn, chỉ về những ô vuông trên vách núi ấy và bảo: “Đó chính là mộ của những Án ti cai quản vùng đất phía bắc của vương quốc Lưu Cầu”. Chúng tôi đi qua những ngôi nhà dường như vắng chủ bởi vẻ quạnh hiu của nó, len lỏi qua những vườn cây ăn quả và những giàn mướp đắng trái treo lúc lĩu để tìm đường lên triền núi.

Thăm vương quốc Lưu Cầu xưa

Ngôi mộ mang tên Unishibaka của quan Án ti Hokuzankanshu tọa lạc ở vị trí thấp nhất và trang trọng nhất. Trước mộ có mộ chí viết bằng chữ Hán, không phải chữ Nhật như các bia mộ mà tôi từng gặp ở Tokyo, Kyoto hay Shimane, những nơi tôi từng đến thăm trước đây. Nguyên nhân là vì trước đây vương quốc Ryukyu thần phục Trung Hoa và chống lại Nhật Bản, nên họ dùng chữ Hán thay cho chữ Nhật, dù rằng, về mặt chủng tộc và ngôn ngữ, người Ryukyu gần gũi với người Nhật hơn người Hoa. Ngôi mộ chôn chìm vào vách núi, phía trước có các bậc cấp bằng đá ong “xếp khan”, không trát vữa. Bia mộ khắc lõm vào vách đá, phủ kín bởi rêu và những đám dây rừng. Trước mộ có một gốc dương liễu (phi lao) cổ thụ, mà người Okinawa gọi là Ryukyu matsu (Lưu Cầu tùng), một trong những đặc sản của Okinawa, cùng với bưởi, chanh tứ quý, mướp đắng… Sau khi viếng thăm ngôi mộ Unishibaka, chúng tôi dắt díu nhau trèo lên các bậc cấp bằng sắt để đến khu mộ Mamajanabaka (Bách Án ti mộ). Một bên là vực sâu, một bên là vách núi cheo leo bị đục thủng thành những ô hình chữ nhật, bên trong là những chiếc quách bằng gỗ và những hũ sành kỳ bí.

Thăm vương quốc Lưu Cầu xưa

Tôi dừng lại bên một chiếc quách đã bị vỡ một góc, ghé mắt nhìn vào những chiếc hũ sành thấy toàn xương là xương. Một thành viên trong đoàn cho tôi hay đó là xương người đã được cải táng. Theo lời TS. Nishimura, người Lưu Cầu xưa có tục cải táng người chết sau khi mai táng vài năm. Người ta khai quật những ngôi mộ chôn trong lòng núi lên, nhặt xương bỏ vào hũ sành rồi đặt vào bên trong những chiếc quách gỗ và xây bít lại bằng đá hộc hay đá chẻ trát vữa. Làm xong việc này thì người chết mới được coi là có “mồ yên mả đẹp”. Tôi hỏi: “Thế vì sao lại có những chiếc hũ xương trắng hếu lộ thiên ở kia?”. TS. Nishimura cho hay: “Đó là xương từ những ngôi mộ bị mưa lũ xói mòn, không rõ của ai, nên dân địa phương nhặt nhạnh, đưa vào một nơi. Còn những ngôi mộ có chủ, hoặc mộ của các Án ti, sau khi cải táng đã được chôn cất vĩnh viễn trong những ngôi mộ được xây kiên cố ở đằng kia”. Đúng là bên cạnh những chiếc quách gỗ vỡ nát là những ngôi mộ được phong kính bằng đá vôi xếp thành tường bao hoặc được xây chìm trong lòng núi rất kiên cố. Tôi hỏi: “Người Okinawa hiện nay có còn mai táng người thân trên vách núi như thế này không? Và có giữ tục cải táng như xưa không?”. Nishimura cho hay là ở những vùng nông thôn hẻo lánh trên đảo Okinawa người ta vẫn giữ cổ tục mai táng và cải táng này, nhưng cư dân thành thị thì đã chuyển sang hỏa táng theo yêu cầu của chính quyền. Tục mai táng trên vách núi được coi là một nét văn hóa đặc trưng của người Ryukyu.

Thảo nào, trên tấm bản thuyết minh ở lối vào khu mộ cổ này, tôi đọc được dòng chữ bằng tiếng Nhật, đại ý: “Những ngôi mộ cổ này là tài sản văn hóa của vùng Nakijin”. Và trên chặng đường đi từ chân núi lên các ngôi mộ cheo leo này, chúng tôi bắt gặp hai người vận đồng phục đang vác một đống máy móc đi từ trên núi xuống. Họ đến đây để đo độ ẩm và tính toán các dữ liệu để bảo tồn khu mộ cổ và lên phương án mở rộng đường lên núi để tạo thuận tiện cho du khách viếng thăm nơi này trong tương lai.